«تابناک با تو» - ماشین آنتیکیترا (Antikythera mechanism) یکی از عجیب‌ترین و جالب‌ترین اختراعات باستانی است که تا به امروز کشف شده است. این دستگاه در گذشته برای محاسبه موقعیت اجرام آسمانی استفاده می‌شد و در نوع خود یک کامپیوتر کامل بود.
حالا بیش از ۱۲۰ سال است که این دستگاه را کشف کرده‌اند، اما همچنان برای پژوهشگران و عموم مردم مبهم است. ماشین آنتیکیترا یک ماشین سیاره‌نمای (Orrery) یونانی است که با دست کار می‌کند و در دوران باستان موقعیت اجرام آسمانی و پدیده‌هایی مثل خورشیدگرفتگی و ماه‌گرفتگی‌ها را با دقتی باورنکردنی پیش‌بینی میکرده است.
به احتمال زیاد این ماشین یکی از قدیمی‌ترین کامپیوتر‌های آنالوگ جهان است که سازوکاری عجیب دارد. این دستگاه در سال ۱۹۰۱ میلادی/۱۲۸۰ خورشیدی در خرابه‌ای از یک کشتی پیدا شد که در ساحل جزیره آنتیکیترا در یونان به گل نشسته بود. البته کاشفان این دستگاه تا یک سال بعد نتوانسته بودند هویت دقیق آن را تشخیص دهند.
آن‌ها این ماشین را درون یک جعبه‌ای چوبی به ابعاد ۳۴ در ۱۸ در ۹ سانتی‌متر پیدا کردند. بعد از اینکه عملیات حفاظت و نگهداری به طور کامل روی آن انجام شد، پژوهشگران قطعات آن را باز کردند و به سه قطعه اصلی رسیدند که هر کدام از آن‌ها به تنهایی ۸۲ جز دیگر داشت. با بررسی‌های بیشتر آن‌ها متوجه شدند که این تنها یک سوم از کل ماشین اصلی است و باقی آن از بین رفته است.
در بین اجزای این دستگاه چهار جز از جنس برنز وجود داشت که چرخدنده‌های بازمانده این دستگاه هستند و بزرگترین آن‌ها ۲۲۳ دنده دارد و قطر آن ۱۳ سانتی‌متر است. در سال ۲۰۰۸ میلادی/۱۳۸۷ خورشیدی گروهی از پژوهشگران اجزای این دستگاه ناشناخته را با پرتوی ایکس مطالعه کردند و توانستند نگاهی به اجزای داخلی و حتی نوشته‌های محو روی سطح آن بیندازند.
آن‌ها با این مطالعه به دستاورد بزرگی رسیدند و بالاخره متوجه شدند که ۳۰ چرخدنده برنز داخلی، مدار نامنظم ماه و نقاط اوج و حضیض آن را نشان می‌دهد و حتی مسیر خورشید و ماه در دایره‌البروج را توصیف می‌کند. به علاوه، این دستگاه می‌تواند حرکت سیاره‌ها را در یک سیستم پیچیده با چرخنده‌ها پیش‌بینی کند.
احتمالا این ماشین بین سال‌های ۱۵۰ تا ۲۰۵ قبل از میلاد ساخته شده، اما دقیقا معلوم نیست چه کسی آن را ساخته است. پژوهشگران احتمال می‌دهند از آنجایی که هیپارخوس (Hipparchus) منجم یونانی قرن دوم پیش از میلاد، روی حرکت سیاره‌ها مطالعه میکرده است، سازنده آن باشد. اما با مطالعات بیشتری که امسال انجام شد، پژوهشگران اعلام کردند که تاریخ این دستگاه برای تاریخ ۲۳ دسامبر ۱۷۸ قبل از میلاد تنظیم شده است. با این حال، هنوز هم بر سر این تاریخ بحث‌های زیادی صورت می‌گیرد.
اتفاقی که این دستگاه را هیجان‌انگیزتر می‌کند این است که تا قرن چهاردهم میلادی که ریچارد والینگفورد ساعت‌های نجومی خود را بسازد، هیچ دستگاهی با این دقت ساخته نشده است. چنین چیزی نسان می‌دهد که این دستگاه هزاران سال از زمان خود جلوتر بوده است.
ماشین آنتیکیترا چگونه کار می‌کند؟
تا زمانی که نمونه مشابه دیگری از این دستگاه پیدا نشود، نمی‌توانیم دقیق بگوییم که از سازوکار ماشین آنتیکیترا خبر داریم. با این حال، باستان‌شناسان معمای این دستگاه عجیب را نیز حل کردند. مطالعه اخیری که در ژورنال نیچر چاپ شد، برخی از نظریه‌های احتمالی برای عملکرد این دستگاه را مطالعه می‌کند.
این ماشین با دستگیره‌ای که متاسفانه از بین رفته است، کار میکرده و با یک چرخدند اصلی که به یک چرخدنده تاجی متصل بوده، روی تاریخ دلخواه روی تقویم تنظیم می‌شده است. البته در کنار آن احتمال می‌دهند که از آنجایی که بیشتر چرخه‌های تقویمی با سال آن هماهنگ نیست، می‌توان تقویم روی این ماشین را در جدول‌های نجومی بابلی پیدا کنند. روی سطح بیرونی این ماشین یک صفحه بزرگ وجود دارد که موقعیت خورشید و ماه را مشخص می‌کند و با کره‌ای از جنس نقره فاز‌های ماه را نشان می‌دهد.
حقایق جالبی درباره ماشین آنتیکیترا
تا اینجا درباره تاریخ، چگونگی کشف و عملکرد این دستگاه توضیح دادیم و اگر می‌خواهید اطلاعات بیشتری از این دستگاه به دست آورید، می‌توانید در ادامه چند حقیقت جالب درباره این ماشین را مطالعه کنید.
۱. ماشین آنتیکیترا یک کامپیوتر است
این ماشین را می‌توان یک کامپیوتر آنالوگ دانست. در نگاه اول ممکن است به نظر برسد که آنتیکیترا دستگاه خاصی نیست، اما اگر بیشتر نگاه کنید، می‌توانید چرخدنده‌های عجیب روی سطح آن را ببینید. برخی احتمال می‌دهند که این دستگاه گاهشماری بر اساس نظریه زمین مرکزی است. البته به جای اینکه ساعت و دقیقه را نشان دهد، زمان را با موقعیت اجرام آسمانی مثل خورشید، ماه و پنج سیاره پرنور آسمان مشخص می‌کرد.
روی صفحه این دستگاه کره‌ای از جنس نقره وجود داشت که فاز‌های ماه را مشخص می‌کرد و صفحه‌های پشت این دستگاه، تقویمی از خورشیدگرفتگی و ماه‌گرفتگی‌ها بود. به علاوه، توضیحاتی که روی دستکاه نوشته شده است، زمان دقیق طلوع و غروب اجرام را در هر تاریخی نشان می‌دهد.
تمام این کار‌ها را ماشینی انجام می‌دهد که به اندازه یک ساعت رومیزی است.
۲. برخی از کاشفان آنتیکیترا از جان خود برای این کشف این ماشین گذشتند
برای اولین بار غواص‌های یونانی که به صید نرم‌تنان می‌رفتند، بقایای این کشتی را در سال ۱۹۰۰ میلادی/۱۲۷۹ خورشیدی پیدا کردند. آن‌ها با ابزار معمولی غواصی اوایل قرن بیستم این کار را انجام می‌دادند و تا عمق ۴۵ متری شنا می‌کردند.
زمانی که اولین غواص به سطح آب آمد، کاپیتان کشتی متوجه شد که او دچار نیتروژن نارکوسیس شده است. این اتفاق زمانی برای این غواص افتاده بود که نیتروژن از ترکی روی لوله تنفس او وارد لباسش شده و دچار توهم شده بود.
البته در بررسی‌های بعدی که در سال بعد از این اتفاق انجام شد، یک غواص جان خود را از دست داد و دو غواص دیگر نیز فلج شدند.
۳. رمزگشایی ماشین آنتیکیترا ۷۵ سال طول کشید
ءژوهشگران در ابتدا نمی‌دانستند که این ماشین چه می‌کند. بیشتر اجزای این دستگاه خورده شده بود و بیشتر توجه‌ها به سکه‌ها و جواهرات کشف شده از کشتی جلب شده بود. از سال ۱۹۵۱ میلادی/۱۳۳۰ خورشیدی، فیزیکدانان و مورخان مطالعات خود را روی این ماشین آغاز کردند. تا اینکه گروهی از پژوهشگران در سال ۲۰۰۲ میلادی/۱۳۸۱ خورشیدی با پرتوی ایکس آنتیکیترا را مطالعه کردند و اولین سرنخ‌های هویت این دستگاه پیدا شد.
۴. احتمالا کاشف مثلثات این دستگاه را ساخته است
احتمالا هیپارخوس که عموما به کاشف و یا پدر مثلثات شناخته می‌شود، ماشین آنتیکیترا را اختراع کرده باشد. این منجم در قرن دوم پیش از میلاد زندگی میکرده است و یکی از متفکران بزرگ آن دوران به شمار می‌رود.
او علاوه بر مطالعاتی که در ریاضیات داشته، روی حرکت اجرام آسمانی نیز کار میکرده است. همچنین، هیپارخوس اولین جدول مثلثاتی را برای حل مسئله‌ای خود توسعه داده است. چرخه گرفتگی‌هایی که روی این دستگاه قرار دارد، بسیار مشابه به محاسبات نجومی بابلی است که هیپارخوس آن‌ها را انجم می‌داده است. البته ممکن است یکی از شاگردان مکتب او چنین دستگاهی را ساخته باشد. با این حال، هیچ وقت نخواهیم دانست.
۵. ماشین آنتیکیترا بیش از یک تقویم نجومی است
این ماشین برای پیش‌بینی فاز‌های ماه، گرفتگی‌ها و موقعیت اجرام آسمانی استفاده می‌شده است. اما ممکن است حتی تاریخ‌هایی مثل برگزاری المپیک را پیش‌بینی میکرده. یکی از صفحه‌های روی این دستگاه برای تعیین فصل‌ها استفاده می‌شده که برای کشاورزی بسیار مفید بوده است.
۶. ماشین آنتیکیترا دفترچه راهنما دارد
پژوهشگران با مطالعاتی که انجام دادند، متوجه شدند که صفحه پشت این دستگاه شبیه به یک دفترچه راهنما است. نوشته‌های روی این صفحه به زبان یونانی کوینه نوشته شده است و کاربر این دستگاه را راهنمایی می‌کند.
البته تمام کسانی که از این دستگاه استفاده می‌کنند، باید دانشی از نجوم و عملکرد دستگاه‌های نجومی داشته باشند.
منبع: دیجیاتو
همون سل
هم بهش میگیم شکفتیهای زمین شناسی .
ماه رد شد