اختصاصی تابناک باتو ـ نخستین محل دفن زباله‌های هسته‌ای جهان در مکانی حدود ۴۰۰ متر زیر جنگل‌های فنلاند قرار دارد. پسماند‌ها و زباله‌های اورانیوم رادیواکتیو کشنده در دو سال در تونل‌های حفاری شده در این بخش از زمین دفن می‌شوند تا به تدریج و بدون وارد کردن آسیبی به موجودات زنده از بین روند.
کشور‌های دیگری همچون بریتانیا، در حال بررسی طرح‌هایی برای ساخت تأسیسات زیرزمینی دفع زباله‌های هسته‌ای خود هستند تا بتوانند ۲۶۰۰۰۰ تن زباله شدیداً رادیواکتیو را که از زمان ظهور انرژی هسته‌ای در دهه ۱۹۵۰ در سراسر جهان انباشته شده است، ایمن جدا و از بین ببرد.
در اقدامی جالب، به خبرگزاری اسکای نیوز اجازه دسترسی موقتی به سایت دفن زباله‌های هسته‌ای به نام Onkalo داده شد که در زبان فنلاندی به معنای «حفره» است. این نیروگاه در کنار سه راکتور هسته‌ای در سواحل جنوب غربی کشور فنلاند ساخته شده است.
پس از خرابکاری در خط لوله گاز نورد استریم، تدابیر شدید امنیتی در این منطقه برقرار شده بود، به گونه‌ای که قانون اکید ممنوعیت فیلمبرداری در بالای زمین وجود داشت؛ اما تیم خبرگزاری اسکای نیوز، پس از کسب مجوز‌ها از جاده‌ای که به این حفره بزرگ دفن زباله دسترسی داشت به پایین برده شد؛ آنقدر عمیق که گوش هایشان به سختی می‌توانست چیزی را بشوند.
در اعماق زمین، تونل‌های تودرتوی بیشتری ساخته شده بود. تاکنون پنج مورد از این تونل‌ها کامل تکمیل شده اند؛ اما فنلاند در پی آن است تا ۱۰۰ تونل را در دهه‌های آینده بسازد که در مجموع به بیش از ۴۰ مایل امتداد دارند.
راهنمای تیم اسکای نیوز، سانا موستونن، زمین شناس و مدیر ارشد پروژه شرکت Posiva بود که این تاسیسات را اداره می‌کرد.
او گفت که سنگ بستر تقریباً دو میلیارد سال پیش شکل گرفته و از آن زمان تاکنون دست نخورده مانده است. او گفت: «خود سنگ، مانند کل منطقه فنلاند، بسیار پایدار است. در این جا صخره‌های قدیمی یافت می‌شود. اما صفحات قاره‌ای در این نزدیکی نداریم، از این روی، هیچ خطری از جمله زمین لرزه یا رانش زمین این ناحیه را تهدید نمی‌کند.»
ایستگاهی با تدابیر شدید امنیتی
فنلاند مانند سایر کشور‌ها سوخت هسته‌ای مصرف شده را در بالای زمین و در پناهگاه‌های محافظ ذخیره می‌کند؛ با این حال، این کشور به دنبال راه حلی بلندمدت است.
میکا پوهیونن، مدیر عامل شرکت پوسیوا، گفت که رها کردن چنین زباله‌های خطرناکی در جایی که ممکن است به دست افراد نادرست بیفتند امری غیرمسئولانه است.
او به اسکای نیوز گفت: «اگر به تاریخ نگاه کنید، حتی در ۳۰۰ سال پیش، چند جنگ در اروپا رخ داده است؟ انبار موقت دفع زباله‌ها نیاز به اقدامات فعال از سوی انسان دارد. برای مثال، ساختمان باید گرم، سوخت مصرف شده باید خنک و حتی امنیت آن باید تامین شود. اما این کارها، پرخطر است و البته راه حل‌های مختلفی برای مشکل دفع زباله‌های صنعت هسته‌ای پیشنهاد شده است, برای مثال، آن را به اعماق فضا پرتاب کنیم، یا آن را در یک گودال اقیانوسی دفع کنیم و یا حتی آن در شکافی در پوسته زمین بیاندازیم. با این حال، این روش‌ها به دلیل قابل اجرا نبودن، هزینه بر بودن و خطرات زیست محیطی رد شدند.»
ایمن برای یک میلیون سال
با این حال، شرکت پوسیوا، راه حل دیگری اندیشید. این شرکت سوخت هسته‌ای مصرف‌شده را در استوانه‌های فلزی دولایه‌ای قرار می‌دهد که در سوراخ‌هایی در کف تونل‌های زیرزمینی فرو می‌روند. همچنین برای خشک نگه داشتن این مواد خطرناک، آن‌ها را در ماده‌ی جاذبی به نام بنتونیت - ماده جاذب مورد استفاده در خاک گربه - بسته بندی می‌کنند. در ادامه دفن زباله ها، بنتونیت بیشتری برای پر کردن تونل‌ها استفاده می‌شود که با بتن مسدود می‌شوند. زمانی که این تاسیسات پس از حدود یک قرن پر شوند، آن را مهر و موم کرده و تمام آثار را از روی زمین پاک می‌کنند.
آقای پوهیونن گفت: «این کار سبب می‌شود تا زباله‌های هسته‌ای یک میلیون سال امن باشند. ممکن است در آن زمان هیچ انسان دیگری وجود نداشته باشد و عصر یخبندان دیگری ایجاد شود یا به سبب بالا آمدن آب دریا‌ها این منطقه به زیر آب فرو رود، اما طراحی این تونل‌ها به گونه ای است که تا مدت‌های طولانی و حتی با وجود خطرات احتمالی، زباله‌های هسته‌ای را از بیوسفر دور نگه دارد.»
در حال حاضر، استوانه‌های نگهداری زباله‌ها در بنتونیت مدفون شده اند و توسط حسگر‌ها احاطه شده اند. برخی از دانشمندان هشدار داده‌اند که آب می‌تواند فلز را بخورد و بدین طریق رادیواکتیو آزاد و در طول هزاران سال به سطح بالا وارد شود.
اما شرکت پوسیوا می‌گوید، موانع متعدد زباله‌ها را به دور از سطح زمین نگه می‌دارند و اگر در بدترین سناریوی بسیار بعید، نشتی از این محل وجود داشته باشد، تا زمانی که هر مقدار آب در ۱۰۰۰۰ سال به سطح زمین می‌رسد، رادیواکتیویته آنقدر تحلیل می‌رود که تهدیدی برای زندگی نخواهد بود.
در سال‌های اخیر، سایر کشور‌ها پیشرفت فنلاند را از نزدیک مشاهده کردند. به تازگی سوئد ساخت سایت دفن زباله‌های هسته‌ای خود را آغاز کرده است. اما فرانسه، سوئیس و بریتانیا همچنان چند گام عقب‌تر از این کشور‌ها هستند.
بروس کرنز، مشاور ارشد سیاست‌گذاری در خدمات زباله هسته‌ای بریتانیا، همراه با تیم اسکای نیوز، از تاسیسات فنلاند دیدن کرد.
او گفت که از آنجایی که کشور نسل جدیدی از راکتور‌ها را راه اندازی می‌کند، دفع دائمی مسئولانه و ایمن زباله‌ها ضروری است. او بیان داشت: «ما به اندازه ۷۰ سال زباله هسته‌ای در بریتانیا داریم که از تولید انرژی، فرآیند‌های دفاعی و صنعتی انباشته شده است. اما این کار به جایی نمی‌رسد مگر اینکه کاری با زباله‌های آن انجام دهیم. ما باید برای اطمینان از مدیریت مسئولانه این امر، نه فقط در حال حاضر، بلکه برای دراز مدت نیز اقدام کنیم. کلید پیشرفت فنلاند تعامل با جامعه محلی بوده است.»
نزدیکترین سکونتگاه به این تاسیسات، محلی به نام Eurajoki است که حدود ۱۰ مایل دورتر از این منطقه قرار دارد. وسا لاکانیمی، شهردار این شهر گفت: «ما ۴۰ سال است در اینجا انرژی هسته‌ای داریم. مردم این محل در مورد دفع پسماند‌های هسته‌ای بسیار بیشتر از ساکنین مناطقی می‌دانند که نیروگاه هسته‌ای ندارند. اعتماد بین مردم و دولت طی چهار دهه توسعه یافته است و مردم کاملا به دولت در رابطه با این اقدامات اعتماد دارند.»
